Shopenhauer : “Njeriu është një kafshë metafizike“.
Jo rastësisht, përgjatë dhjetëvjeçarëve të fundit të
shekullit të shkuar, Kisha katolike i është rikthyer debatit thuaj të
përjetshëm mes Arsyes dhe Besimit. Në çdo epokë, që nga Shën Agustini deri tek
Kierkegaardi, mendimtarët e Perëndimit të krishterë janë munduar të
dimensionojnë dhe ridimensionojnë Zotin.
Sipas prizmit të secilit, ata kanë përshkruar herë herë një
burim ekstaze mistike, një arkitekt të Natyrës ose dhe një shtyllë të Moralit
njerëzor. Konceptet e krijuara në këtë mënyrë qëndojnë në themel të pyetjeve
dhe të vetë-pyetjeve që ngrenë besimtarët – por edhe të tjerët. Pasi jo
gjithmonë Besimi mund të pajtohet me Arsyen dhe kjo, kryesisht për « faj » të
të parit.
Fillimisht, Besimi mund të kqyret si një ndjenjë personale
(ose kolektive) – e qënësishme, e patransmetueshme dhe e patjetërsueshme – që
krijon bindjen e egzistencës dhe të prezencës së Zotit si një « fuqi supreme »,
e cila urdhëron sendet dhe qënien. Në këtë mënyrë, kjo ndjenjë mbetet
subjektive dhe s’ka nevojë për arsyen për t’u ushtruar, sikundër dhe vetë
pyetja « kush është Zoti? » nuk mund të marrë asnjëherë përgjigje. Si mund të
paraqitet e « paparaqitshmja »? si mund të lidhet fjala apo shprehja me një «
qënie », e cila mund të shprehet veçse me anë të një ndjenje?
Ja pra, i bie që të jetë arsyeja e cila duhet të shprehet
lidhur me besimin – dhe mbi vetvehten, duke krijuar që në origjinë një
diferencim mes këtyre dy koncepteve.
Intuitivisht, mund të imagjinohet se besimi qëndron diçka më
poshtë se sa arsyeja, për të mos thënë se është inferiore ndaj të parës.
Inferiore në kuptimin se të besuarit mbështetet dhe krijon tek besimtari një
siguri subjektive, themeli i të cilës nuk mund të verifikohet : besimi është me
përcaktim si iracional, një fushë e përveçme dhe personale që s’ka nevojë për
asnjë ligj dhe në të cilën gjithçka është e mundshme.
Pra, një botë më vehte ku naiviteti i fëmijës bashkëjeton me
ngultësinë e të çmendurit – e parë nga bota tjetër e arsyes, e drejtuar nga
njerëz të rritur, të karakterizuar nga mendja e ndritur.
Sot, arsyeja kqyret si një veti e shpirtit njerëzor,
aplikimi i të cilës na lejon të përcaktohen kriteret e së vërtetës dhe të te
rremes, të dallohet e mira nga e keqja, të ndërtohet një sjellje e tërë që lidh
vetvehten me mjedisin shoqëror.. Në këtë mënyrë, kjo veti e shpirtit mund të
konsiderohet në disa plane njëherësh : shkencor, filozofik ose etik.
Megjithatë, përballë besimit, arsyeja gjendet në vështirësi
pasi ajo nuk mund t’a trajtojë atë vetëm nëpërmjet filtrit të përçmimit. Në
përputhje me kërkesat e saj të brendshme, arsyeja duhet të gjejë arsyen e
egzistencës së besimit dhe me këtë rast, të propozojë një shpjegim « racional
». Përse njerëzimi që prej lindjes së tij është i lidhur me besimin dhe për më
tepër, përse ai e ruan atë si një diçka fort të çmuar?
Përgjigja më e zakonshme dhe ndoshta klasike është ajo që e
klasifikon besimin në rregjistrat e psikologjisë, të subjektivitetit ndjenjësor
: njerëzit kanë patur nevojë të besojnë në « diçka » për t’u siguruar, për të
shpjeguar të pakuptueshmen, ose fundja për të krijuar mjetet e mbizotërimit..
Pra me fjalë të tjera, besimi shërben për të mbushur në mënyrë imagjinare «
defiçitin » e reales : mungesën e njohjes, mungesën e forcës, mungesën e
kurajos.. A është kjo, përgjigja e vetme e mundshme? A mund të kënaqë të gjitha
çfaqjet dhe aspektet e besimit? Ja ç’mendon pala « racionale » :
Diku në veprën e tij, antikleriku Volter shprehej :
« .. Ç’është besimi (feja)? A është të besuarit në atë çka
duket si vetë evidenca? Jo, më duket evidente që egziston diku një Qënie e
domosdoshme, e përjetshme, inteligjente; ky nuk është besim, është arsye. Nuk
kam asnjë meritë të mendoj se kjo Qenie e përjetshme dhe e pakufishme, të cilën
e njoh sikur të ishte virtuti, mirësia vetë, bën që të jem i mirë dhe i
virtutshëm. Besimi qëndron në të besuarit, jo në atë çka duket e vërtetë, por
në atë çka duket e rreme lidhur me gjykimin tonë. Aziatikët mund të besojnë
vetëm nëpërmjet këtij besimi lidhur me udhëtimin e Muhametit në ato shtatë
planetet, në mishërimin e zotit Fo, të Vishnusë, të Brahmës.. etj.. Ata
nënshtrojnë gjykimin e tyre, ata dridhe përpara mundësisë të shqyrtimit , ata
nuk duan të përfundojnë mbi hu, as edhe të digjen; prandaj ata thonë : unë
besoj ».
Filozofi Niçe (Nietzsche), i përmendur për konceptin e tij
të « vdekjes filozofike dhe teologjike të Zotit », shprehet :
« .. Shkenca dhe Feja jetojnë mbi dy planete krejt të
ndryshme. E para i përket arsyes, dhe e dyta mbështetet mbi ndjenjën.. Kur ke
besimin, nuk ke nevojë për të vërtetën.. ».
Marksi, gjykimet e të cilit lidhur me fenë tashmë njihen,
diku shkruan :
« .. është njeriu që ka krijuar fenë, dhe nuk është feja që
ka krijuar njeriun. Ajo është një realizim fantastik i qenies njerëzore, pasi
qenia njerëzore nuk zotëron realitet të vërtetë. Të luftosh kundër fesë, është
të luftosh në mënyrë të tërthortë kundër kësaj bote, për të cilën, feja është
aroma shpirtërore. Fatkeqësia fetare është shprehje e fatkeqësisë reale dhe për
të parën, një protestë kundër fatkeqësisë reale. Feja është shpirti i një bote
pa shpirt, sikundër ajo është opiumi i popullit.. »
së fundi, Ajnshtajni, edhe ai, i shkruante dikujt në vitin
1954 :
« .. ajo çka keni lexuar lidhur mbi bindjet e mia fetare
është veç gënjeshtër, natyrisht, një gënjeshtër që vazhdon dhe përsëritet. Nuk
besoj në një Zot personal dhe asnjëherë nuk kam thënë të kundërtën, gjithmonë
jam shprehur kjartë. Në qoftë se egziston në brendësinë time diçka që mund të
quhet « fetare », do të ishte admirimi pa fund përpara strukturave të
universit, për aq sa shkenca jonë mund të çfaqë ».
Megjithatë – edhe duke lënë mënjanë përvojën filozofike të
Kierkegaardit, i cili predikon se besimi e tejkalon arsyen nga pikpamja e
esencës, problemi mbetet fort i ndërlikuar. Mjafton të thuhet se Perëndimi
identifikon të besuarit me pjesëmarrjen në një Credo, në atë që zakonisht quhet
të vërtetat e Besimit. Nga ana e saj, kisha nënvizon faktin që kjo pjesëmarrje
duhet kuptuar si një akt besimtarie të domosdoshme dhe të nevojshme për
shëndetin shpirtëror të vetë njeriut.
Përfundimisht, a ekzistojnë sende ose ide, përkundrejt të
cilave, besimi mund të pranohet si i vetmi raport logjik? Sende të tilla, për
të cilat në të kundërt, do të ishte irracionale të imagjinohej dhe të
pretendohej se mund të kuptohen ose të zotërohen vetëm me anë të arsyes?
Po sikur fusha e këtyre « sendeve » të ishte ajo e
marrëdhënieve mes njerëzve, që ngrenë këto pyetje? Ja pra, edhe sikur këto
marrëdhënie të presupozojnë një dialog – qoftë edhe të mbështetur mbi arsyen –
ky i fundit, i zhvilluar mes njerëzve të lirë, mbështetet mbi fjalën jo vetëm
si një « send » i cili duhet kuptuar me anë të arsyes por para së gjithash, si një
« send » i cili duhet besuar.
Ja se si shprehet diku, pastori Martin Luther King :
« .. mund të egzistojë konflikti mes njeriut të fesë me
shpirt të brishtë dhe atij të shkencës me shpirt të përmbledhur, por asnjëherë
mes vetë shkencës dhe fesë. Botët e tyre respektive janë të veçanta dhe metodat
e tyre të ndryshme. Shkenca kërkon ndërkohë që feja interpreton. Shkenca pajis
njeriun me një njohje e cila është forcë, feja i jep njeriut një urtësi që
shërben si kontroll. Shkenca merret me faktet, feja merret me vlerat. Ato nuk
janë rivale të njera tjetrës. Ato janë bashkëplotësuese. Shkenca pengon fenë të
fundoset në iracionalizmin e pafuqishëm dhe në obskurantizmin paralizues. Feja
e përmban shkencën nga të zhyturit në materializmin e pakufi dhe në nihilizmin
moral ».
0 σχόλια:
Post a Comment