Sigmund Freud ka lindur në një familje çifute, në qytetin
kryesisht katolik Freiburg, Moravi (regjion historik i Çekisë). Gjatë tërë
jetës së tij, Freudi bëri përpjekje që ta kuptojë religjionin dhe
spiritualitetin, ku shkroi disa libra përkushtuar kësaj teme,
duke përfshirë
edhe librat “Totem dhe Tabu” (1913), “E ardhmja dhe iluzioni” (1927),
“Civilizimi dhe të pakënaqurit me të” (1930), si dhe “Mojsiu dhe monoteizmi”
(1938).
Freudi besonte se religjioni ishte shprehje e neurozave
psikologjike dhe e ankthit të nënvetëdijshëm. Në shkrime të ndryshme të tij, ai
sugjeronte se religjioni ishte një përpjekje për kontrollimin e Kompleksit të
Edipit, një mjet për strukturizimin e grupeve sociale, një plotësim i
dëshirave, një deluzion infantil dhe një përpjekje për ta kontrolluar botën e
jashtme.
Trashëgimia çifute e Freudit
Edhe pse ai ishte shumë i sinqertë rreth ateizmit të tij dhe
mendonte se religjioni ishte diçka që duhej të tejkalohej, Freudi ishte i
vetëdijshëm rreth ndikimit të fuqishëm të religjionit në identitet. Ai vërejti
se trashëgimia e tij çifute, si dhe antisemitizmi me të cilin shpesh
ballafaqohej, kishin ndikuar në formësimin e personalitetit të tij. "Gjuha
ime është gjermanishtja. Kultura ime, të arriturat e mia, janë gjermane. E
konsideroja veten gjerman në aspektin intelektual, derisa vërejta rritjen e paragjykimeve
antisemitike në Gjermani dhe Austri. Që nga ajo kohë, preferoj që veten time ta
quaj çifut", shkruante Freud në vitin 1925.
Religjioni sipas Freudit
"Religjioni është një iluzion, që e merr fuqinë e vet
nga fakti që përputhet me dëshirat tona instinktive." - Sigmund Freud,
“Leksione të reja hyrëse në psikanalizë”,1933.
"Religjioni mund të krahasohet me një neurozë
fëmijërie." - Sigmund Freud, “E ardhmja e një iluzioni”, 1927
"Religjioni është një përpjekje që të kontrollohet bota
sensorike, ku jemi vendosur, me anë të botës së dëshirave, të cilën e kemi
zhvilluar brenda nesh, si rezultat i nevojave biologjike dhe psikologjike”. –
Sigmund Freud, “Mojsiu dhe monoteizmi”, 1939
Freudi, kritik i religjionit
Nga “Psikologjia e grupit dhe analiza e egos” (1921)
"Një religjion – edhe nëse e quan veten religjion të
dashurisë, duhet të jetë i rreptë dhe jo-dashamirë ndaj atyre që nuk janë
pjesëtarë të tij."
Nga “E ardhmja e një iluzioni” (1927):
"Njohuritë tona rreth vlerës historike të doktrinave të
caktuara religjioze e rrisin respektin tonë për to, por nuk ia humbin vlerën
propozimit tonë që ato duhet të mos konsiderohen si shkaqe për rregullat
(normat) e civilizimit. Përkundrazi! Ato mbeturina historike na kanë ndihmuar
që t’i trajtojmë mësimet fetare si relikte neurotike dhe ne nuk duhet të
debatojmë rreth asaj se me gjasë ka ardhur momenti, ashtu si në tretmanin
analitik, për zëvendësimin e efekteve të represionit me rezultatet e
operacioneve racionale të intelektit."
Nga : "Civilizimi dhe të pakënaqurit me të” (1930):
"E tërë kjo është qartë shumë infantile, kaq e huaj për
realitetin, sa që për të gjithë njerëzit me një qëndrim miqësor ndaj
njerëzimit, është e dhembshme të mendohet se shumica e njerëzve kurrë nuk do të
jenë në gjendje që të ngritën përtej kësaj pikëpamjeje të jetës. Është edhe më
poshtëruese të zbulosh numrin e madh të njerëzve që jetojnë sot, që shohin mirë
se religjioni nuk është i bazuar (qëndrueshëm) dhe, përkundër kësaj, përpiqen
që ta mbrojnë atë pjesë për pjesë, në një seri të veprimeve të mjera.."
"Religjionet e ndryshme kurrë nuk janë ngritur mbi
rolin që luan ndjenja e fajit në civilizim. Për më tepër, ato dalin me
pohimin... e shpëtimit të sojit njerëzor nga kjo ndjenjë e fajit, të cilën ata
e quajnë mëkat."
Kritika historike e religjionit nga Freudi
Kritika e religjionit nga Freudi ishte në dy takte:
psikologjike dhe historike.
Në rastin e parë, ai u përpoq që t’i identifikojë shkaqet
psikologjike bazë për veprimet dhe idetë religjioze. Në rastin e dytë, ai u
përpoq që t’i gjurmojë ato ide religjioze deri te ngjarjet e identifikueshme,
specifike historike. Përderisa në rastin e parë mund të thuhet se bëhet fjalë
për një metodë të logjikshme, për rastin e dytë mund të thuhet se është treguar
jo bindës.
Taktika e mëvonshme e aplikimit të teorisë së psikanalizës
në antropologji dhe religjion, është shtjelluar mirë në librin “Totem dhe tabu”
(1913), por edhe në atë me titull “Mojsiu dhe monoteizmi” (1938). Që të dy
librat dinë të jenë mjaft spekulativë. Një problem i veçantë ishte se Freudi
nuk bazohej në teoritë evolutive të Darvinit, por në idetë e diskredituara të
Lamarkut. Freudi besonte se ngjarjet primare (primitive), kanë lënë “gjurmë të
pashlyeshme në historinë e njerëzimit."
Vetë libri “Mojsiu dhe monoteizmi” nga shumë konsiderohet si
njëri nga librat më pak bindës të Freudit. Përpos problemeve në lidhje me
bindjet e Lamarkut, ky libër ka edhe shumë të meta historike, të cilat janë
tepër të shumta, që të mund të numërohen të gjitha.
Freudi kishte tendencë të gjeneralizimit nisur nga një bazë
e pamjaftueshme e informatave faktike, kur bëhej fjalë për çështjet e tilla
historike. Libri “Mojsiu... ”, solli në një vend shumë tema që hasen gjithandej
në veprat e Freudit: kompleksin edipal, marrëdhënien e pasuesve me liderin e
tyre, si dhe rolin e neurozës në religjion dhe kulturë.
Sikur çifutët, po ashtu edhe të krishterët, reaguan me
përbuzje ndaj këtij libri. Çifutët, natyrisht se ishin të skandalizuar nga
sugjerimet e Freudit se Mojsiu ishte vrarë nga ithtarët e tij çifutë, si një
lloj përsëritje e vrasjes primitive (primordiale) të babait, një temë e
eksploruar më gjerë në librin “Totem dhe tabu”. Reagimet negative të të
krishterëve kishin të bënin kryesisht me pohimet e Freudit rreth sakrificës së
Jezu Krishtit:
Si mundet dikush i pafajshëm për vrasje që të jetë në
gjendje ta marrë fajin e vrasësve mbi supet e veta, duke lejuar që të vritet
edhe vetë? Në realitetin historik, në kontradiktë e tillë nuk ekziston.
“Shpaguesi” (anglisht: "redeemer") nuk mund të jetë askush tjetër,
përpos kryefajtori, lideri i bandës vëllazërore që e kanë mposhtur babanë.
Ashtu sikur që judaizmi ishte religjion i babait, ashtu
krishterimi u bë një religjion i birit.
Freudi, ateizmi dhe judaizmi
Freudi e kishte atë fat që të mësonte nga profesorë të
shkëlqyeshëm, të cilët nuk pranonin shpjegime mbinatyrore dhe metafizike për
fenomenet natyrore. Nga viti 1876 deri në vitin 1882, ai u mor me kërkime në
Institutin Psikologjik nën drejtimin e Ernst Brücke, një autoriteti
ndërkombëtar i cili, me kolegët e tij, anonte kah ideja që të gjitha proceset
psikologjike përfundimisht mund të shpjegohen në kuadër të fizikës dhe kimisë.
Kështu, konceptet religjioze dhe popullore “vitaliste” ishin larguar nga
kërkimet bazike biologjike.
Freudi gjithmonë ishte një jobesimtar i papenduar. Edhe pse
shumë njerëz e dinë se një gjë të tillë ndikoi në formimin e psikiatrisë, janë
të paktë ata që dinë se sa shumë i angazhuar kundër religjionit ishte ai – meqë
religjionin e konsideronte si pengesë për maturimin dhe inteligjencën
njerëzore.
Në një letër, Freud shkruante se “As në jetën private, e as
në shkrimet e mia, kurrë nuk kam mohuar se jam një mosbesimtar."
Në ateizmin e tij kishte edhe një qëndrim paksa militant,
gjë që vërehet në sharjen e Zotit dhe religjioneve kur ai ishte i ri.
Në vitin 1873, Freud i shkruante një miku se: "Askush
nuk ka shpikur ende një fener për rrugët e errëta të Zotit." Kjo aludon në
të marrin e Nietzsche-s, i cili bredhte rrugëve me fener në dorë, duke kërkuar
Zotin – dhe duke mos e gjetur. Sa i përket Freudit, nuk ishte ateizmi ai që
duhej (kishte nevojë) të shpjegohej, por religjioni.
Është interesant të thuhet se, përkundër faktit që Freudi
kurrë nuk praktikoi judaizmin dhe i konsideronte të gjitha besimet fetare si të
natyrës iluzore, ai besonte se suksesi i tij përfundimtar kishte të bënte me
faktin që ai ishte çifut. Ai ishte i vetëdijshëm rreth trashëgimisë së tij
çifute, kishte pak miq në mesin e jo-çifutëve dhe ishte pjesëmarrës i rregullt
i takimeve të organizatës çifute “B'nai B'rith”.
Bile, ai nuk pranoi kurrfarë kompensimesh për përkthimet e
veprave të tij në gjuhët Jidish (Yiddish – variant i hebraishtes) dhe
hebraisht.
Gjatë karrierës së tij, Freud disa herë modifikoi apo
revizionoi idetë e tij, por gati gjithmonë për shkak të bindjeve të tija, e jo
si rezultat i kritikave nga të tjerët. Kur arrinte ndonjë konkludim, ai e
mbronte atë me jotolerancë dhe kokëfortësi, gjë që ndikoi në marrëdhënie mjaft
të këqija midis tij dhe shumë kërkuesve të tjerë shkencorë.
Derisa mund të ishte shumë tolerant ndaj dobësive dhe
gabimeve të pacientëve të tij, ai nuk ishte aq tolerant ndaj ideve të reja të
studentëve të tij.
Religjioni si deluzion
Sigmund Freud është një figurë e dalluar e historisë së
mendimit njerëzor. Njerëzimi ka vuajtur nga tri parime kryesore të narcizmit:
besimit se ne jemi në qendër të gjithësisë (universit); besimit se ne jemi
qendër/qëllim i natyrës dhe besimit se ne gjithmonë jemi “të zottë e shtëpisë
sonë”. Koperniku, Darvini dhe Frojdi, asnjëri prej tyre nuk ishin të parët që i
kanë përdorur këto nocione, por emrat e tyre do të mbesin përherë të lidhur me
progresin nga narcizmi kah dituria.
I lindur më 6 maj, 1856 në Freiberg, i shtyrë nga ‘lakmia
për dituri’, Freud kishte shkuar në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të
Vjenës, jo duke shpresuar që të bëhet një mjek konvencional, por për të bërë
kërkime filozofike-shkencore rreth disa nga enigmave më të mëdha të natyrës së
njeriut.
0 σχόλια:
Post a Comment